آفت دهانی چیست؟

آفت دهانی یک بیماری شایع در دهان است که همراه با ضایعات دردناک و سطحی و نکروتیک در مخاط لثه و دهان و زبان می باشد . عموما ماندگاری این ضایعات 2 تا 14 روز است و خود به خود از بین می روند و اغلب عود کننده هستند وعموما بعد از 1 تا 4 ماه تکرار می شوند. در 80 درضد مواقع از نوع زخم های دهانی کوچک یا آفتی مینور اولسر هستند.

دلایل آفت دهانی -  APHTOUS ULCER

- دلیل آفت دهانی ناشناخته است ، البته عوامل ژنتیکی بسیار می توانند موثر باشند . به طوری که 40 درصد از افرادی که زخم های آفتی عود شونده دارند دارای سابقه خانوادگی می باشند.
- آفت ها می توانند به دلیل بیماری های خود ایمنی و یا به دنبال شیمی درمانی، استرس، تروما، عفونت ها، کمبود موادی مانند آهن، روی و ویتامین B12  ایجاد شوند.
- شیوع آفت دهانی در جوامع مختلف بین 6 تا 60 درصد گزارش شده است و اما متوسط آن 20 درصد است . و در خانم ها بیشتر از آقایان دیده می شود.
- آفت دهانی در کودکان شایع نیست . و عموما در سنین 10 تا 40 سالگی دیده می شود. در کودکان برفک دهانی شایع است.

علائم و نشانه های آفت دهانی

زخم های آفتی کوچک (MINOR APHTOUS ULCER) )، زخم هایی در حدود قطر 5 تا 8 میلی متر هستند . اشکال گرد و منظم دارند و لبه های آنها مشخص و ملتهب،  همراه با لایه ای از سلول های مرده سفید متمایل به زرد-خاکستری در ناحیه بیرونی زخم می باشند.
در زخم های آفتی، درد یک علامت کلیدی است و خوردن را سخت میکند و ممکن است در طی 4 روز بر طرف شود. زخم های آفتی در کنار گونه ها و زبان و داخل لب ها ایجاد می شوند. این زخم ها به صورت تک یا گروهی و تا 5 زخم به وجود می آیند. برخی از مبتلایان ممکن است قبل از ظاهر شدن زخم آفتی، سوزشی به مدت 48 ساعت را در موضع احساس کنند. زخم های دهانی تا 7 روز به صورت خود به خود، خوب می شوند و زخمی به جا نمی گذارند و عموما یک پیشینه ای با عود مجدد وجود دارد.

تشخیص افتراقی آفت دهانی

تشخیص افتراقی در کمک به بیمار و میزان اورژانسی بودن شرایط او بسیار کمک میکند .
- زخم های آفتی ماژور : قطری بزرگتر ار 1 سانتی متر دارند . و به صورت گروهی تا 10 زخم ظاهر می شوند و میتوانند حتی به هم بپیوندند و یک زخم بسیار بزرگ را تشکیل دهند . این زخم ها خود به خودی تا 30 روز خوب می شوند .
- زخم های هرپسی شکل : زخم های نقطه داری مانند نوک سوزن هستند که به صورت گروهی تا 100 زخم هم میتوانند باشند . و عموما در انتهای دهان ایجاد می شوند و خود به خودی بین 3 تا 4 هفته بهبود می یابند .
- تروما :  در اثر گاز گرفتن داخل دهان یا سوختن با غذای داغ ایجاد می شود؛ اما حاشیه زخم ها اغلب نامنظم است .
- برفک دهانی : دارای پلاک های کرمی سفید بر روی زبان و داخل گونه ها است . در صورت کنده شدن آنها بافت قرمز ملتهبی در زیر آنها مشاهده می شود .
- هرپس سیمپلکس : دلیل شایعی برای ایجاد زخم در کودکان است و تشخیص آن از زخم های آفتی کوچک سخت می باشد . اما این زخم ها عموما با علائم سیستمیک مانند تب و فارنژیت همراه هستند .
- کارسینوما سلول های SQUAMOUS :  که لایه بیرونی پوست می باشد و عموما بدون درد آغاز می شوند اما با گذر زمان دردناک شده و عموما در کنار زبان و دهان و لب پایینی هستند .
- آبله مرغان : دانه های آن ممکن است در داخل دهان هم، دیده شود .

درمان آفت دهانی

درمان زخم های دهانی، ضد التهاب های موضعی هستند که با بی حس کننده ها و ضد درد ها و ضد میکروب ها و مواد قابض ترکیب شده اند .
همچنین به طور کلی درمان بعد از وعده های غذایی پیشنهاد می شود تا جلوی شسته شدن دارو گرفته شود .

کورتیکواستروئید ها -   پلت های حاوی 2.5 میلی گرم هیدروکورتیزون سدیم سوکسینات و خمیر هایی حاوی تریامسینولون استوناید 0.1% در خمیر ژلاتین کارملوز.
کورتیکواسترویید ها از 2 راه التهاب را کاهش می دهند .

1-باعث پایداری غشای لیوزومال شده و آزادسازی آنزیم های ایجاد کننده التهاب را  کاهش می دهند.
2- مانع فعالیت فسفولپاز A شده که آزاد سازی آراشیدونیک اسید از فسفولیپید ها در غشای سلولی را کم میکند و مانع سنتز پروستاگلاندین می شود .
در افراد بالای 12 سال پلت های هیدروکورتیزون روزانه یک عدد بر روی زخم قرار داده میشود تا به صورت آرام حل شود و برای 4 بار در روز تکرار میکنیم و 5 روز درمان را ادامه می دهیم. خمیر تریامسینولون، شبها با انگشت بر روی زخم قرار داده می شود و 2 تا  3 بار در روز تکرار می شود و تا 5 روز درمان را ادامه می دهیم. از خشک بودن محل دور زخم باید مطمئن باشیم تا بدانیم خمیر به راحتی به آن می چسبد .


بی حس کننده های موضعی ( لیدوکائین و بنزوکائین ) - برای حفظ اثر بی حسی باید دوز های متعددی از بی حس کننده ها استفاده شود اما مسئله این است که دوز و غلظت بی حس کننده های در فرمولاسیون های متفاوت متعدد است و بهترین نحوه مصرف، مصرف در زمان نیاز است (PRN) .  بنزوکائین برای افراد بالای 12 سال و لیدوکائین بالای 7 سال باید تجویز شود .

بنزید آمید هیدروکلراید- یک ضد التهاب و ضد درد غیر استروییدی است که به صورت دهان شویه و اسپری 0.15 % موجود است و به مدت 7 روز درمان انجام می شود .
به صورتی که هر روز هر 1.5 تا 3 ساعت 15 میلی لیتر از دهان شویه یا 4 تا 8 پاف از اسپری استفاده می شود . اگر هنگام مصرف سوزش رخ داد محلول دهانشویه میتواند با آب رقیق شود . هم چنین دهانشویه برای کودکان زیر 12 سال مناسب نیست .

دقت کنیم که فرمول های آبی یا هیدروالکلی و یا ژل ها سریعا با بزاق میتوانند رقیق و شسته شوند به همین دلیل مصرف چند باره و تمدیدی آنها در روز بسیار لازم است . اما پاستیل های گلو درد و لازنژها حاوی بی حس کننده موضعی هستند و اثر طولانی تری دارند زیرا به آرامی حل می شوند . و حتما باید در کنار زخم ها قرار داده شوند .
**شواهدی مبنی بر اثر گذاری دهانشویه ضد عفونی کننده 0.2 % کلرهگزیدین گلوکونات هم موجود می باشد که باعث کاهش درد و دوره ماندگاری زخم های آفتی می شود . این دهانشویه به صورت غیر رقیق شده باید روزی دو بار و هر بار 10 میلی لیتر استفاده شود.
**هم چنین کولین سالیسیلات در مطالعات، در کنترل درد آفت دهانی موثر بوده؛ اما روی ترمیم آفت ها تقریبا اثری نداشته است . همچنین مصرف آن باید در افراد بالای 16 سال انجام شود و هر 3 ساعت ژل با انگشت روی ضایعه قرار گیرد.
**ترکیبات محافظت کننده خمیری، مانند ژلاتین و کارملوز سدیم و پکتین نیز نسبتا اثرات خوبی بر روی آفت دهانی نشان داده اند .

گرداوری و تنظیم:  دکتر رها دهخوارقانی 1401/01/13