بیماری اوتیسم یک بیماری به نسبت پیچیده است که به نظر می‌رسد آمار مبتلایان به آن رو به افزایش است. خیلی از خانواده‌ها نسبت به این‌که قبول کنند کودکشان مبتلا به این بیماری است، مقاومت عجیبی دارند و به همین علت، اکثر مبتلایان، در سنین بالاتر و درحالی‌که بسیاری از فرصت‌های رشد و درمان را از دست داده‌اند، تشخیص داده می‌شوند. در اینجا یک مقاله کامل و جامع آماده کرده‌ایم تا با بیماری اوتیسم ، علل ایجاد آن، علائم و روش‌های درمانی آن به‌طور کامل آشنا شوید. این موضوع به شما کمک می‌کند که علاوه بر خانواده خود، در سطح اجتماع نیز، نسبت به این کودکان آگاهانه‌تر عمل کنید.
اوتیسم چیست؟
اوتیسم یا درخودماندگی، نوعی اختلال رشدی (از نوع روابط اجتماعی) است که با رفتارهای ارتباطی و کلامی غیرطبیعی مشخص می‌شود. علائم این اختلال تا پیش از سه‌سالگی بروز می‌کند و علّت اصلی آن هنوز ناشناخته است. به کسانی که این اختلال را دارند اوتیستیک یا درخودمانده گفته می‌شود. این اختلال در پسران شایع‌تر از دختران است. وضعیت اقتصادی، اجتماعی، سبک زندگی و سطح تحصیلات والدین نقشی در بروز اوتیسم ندارد. این اختلال بر رشد طبیعی مغز در حیطه تعاملات اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی تأثیر می‌گذارد. کودکان و بزرگسالان مبتلا به اوتیسم، در ارتباطات کلامی و غیر کلامی، تعاملات اجتماعی و فعالیت‌های مربوط به بازی، مشکل دارند. این اختلال، ارتباط با دیگران و دنیای خارج را برای آنان دشوار می‌سازد. در بعضی موارد، رفتارهای خود آزارانه و پرخاشگری نیز دیده می‌شود. در این افراد، حرکات تکراری (دست زدن، پریدن) و پاسخ‌های غیرمعمول به افراد، دل‌بستگی به اشیاء یا مقاومت در مقابل تغییر نیز دیده می‌شود. ممکن است در حواس پنجگانه (بینایی، شنوایی، بساوایی، بویایی و چشایی) نیز حساسیت‌های غیرمعمول دیده شود. هستهٔ مرکزی اختلال در اوتیسم، اختلال در ارتباط است. از هر ۶۰ تا ۷۰ تولد زنده در دنیا، یک نفر مبتلا به اوتیسم است. کارشناسان، زندگی ماشینی و عوامل ناشی از آن مانند استرس را در سیر صعودی ابتلا به این بیماری دخیل می‌دانند.نتیجه یک مطالعه نشان می‌دهد زنان دارای اضافه وزن زیاد و مبتلا به دیابت، در صورتی که باردار شوند، بیش از مادران سالم با احتمال تولد نوزاد اوتیستیک روبرو خواهند بود.
به عبارت دیگر،
اوتیسم یک مشکل ارتباطی است. کودک مبتلا به این سندرم خوب صحبت نمی‌کند یا اصلاً صحبت نمی‌کند و در ارتباطات خود خصوصاً با همسالان مشکل دارد. از وسایل یا مواردی که ترس ندارد، می‌ترسد و از منابع ترسناک ترسی ندارد. به چیزهایی که معمولاً همه خوششان می‌آید علاقه‌ای نشان نمی‌دهد و برعکس به چیزهای بی‌ارزش علاقه‌مند می‌شود. ارتباط چشمی مناسب ندارد و بیشتر در خودش و عالم خودش سیر می‌کند. گاهی اوقات این بچه‌ها خارج از کنترل هستند و تمرکز مناسبی ندارند به همین علت به آنها تشخيص غلط بیش‌فعالی می‌دهند. درحالی‌که نکته اساسی اینجاست که بچه‌های بیش‌فعال بسیار پرحرف یا به‌اصطلاح بلبل‌زبان هستند ولی بچه‌های اوتیسم خوب صحبت نمی‌کنند؛ بنابراین برخی علائم آنها شبیه نشانگان بیش‌فعالی است، ولی نوع بیماری متفاوت است. حواس پنج گانه در آنها یاهیپو( حساسیت کم) یا هایپر( حساسیت بسیار بالا) میباشد. به همین علت گاهی با یک لمس کوچک از جا می پرند و گاهی ممکن است طعم هیچ چیز را حس نکنند و مثلا خوردن صابون و غذا برای آنها فرقی نکند.
تاریخچه بیماری اوتیسم
تا اواسط قرن بیستم هیچ نامی برای اختلالی که هم‌اکنون عنوان اختلال اوتیسم را به خود گرفته است وجود نداشت. هنری موزلی اولین کسی بود که در سال ۱۸۶۷ به‌طورجدی به کودکان خردسالی که مبتلا به اختلال شدید روانی و تأخیرهای رشدی بودند، توجه نمود. در سال ۱۹۴۳ دکتر لئوکانر در بیمارستان هاپکینز، یک گروه 11 نفری از کودکان را مورد مطالعه قرار داد که دارای ویژگی‌های زیر بودند:
تنهایی، درخودماندگی، ناتوانی در ارائه حالت‌های بدنی خاص و قابل انتظار، تأخیر رشدی، تکرار یا پژواک کلام (تأخیر کلامی و استفاده از نام خود به جای ضمیر من) و حافظه طوطی‌وار و عالی، محدودیت در انواع حرکات غیرارادی، رفتارها و اداهای کلیشه‌ای، اصرار بر یکنواختی محیط و ممانعت از تغییر در آن، تماس چشمی نامناسب، رابطه غیر طبیعی با دیگران، تصاویر و اشیاء بی‌جان.
هرچند در آن سال‌ها کانر، نام اوتیسم را به این بیماری اختصاص داد، اما تا سال‌های ۱۹۸۰ این کودکان در طبقه عقب‌ماندگان ذهنی و یا اسکیزوفرنی کودکی جای می‌گرفتند. بعدها مشخص شد اگرچه اختلال اوتیستیک می‌تواند همراه اسکیزوفرنی کودکی باشد اما دو پدیده مجزا از یکدیگر می‌باشند. سپس محققان چندین نوع اختلال دیگر را که هرکدام از برخی جهات شبیه اختلال اوتیستیک بودند ارائه دادند مانند اختلال آسپرگر، اختلال رت، اختلال فروپاشنده دوران کودکی و اختلال نافذ رشد. محققان همه این اختلالات و نیز اختلال اتیستیک را تحت عنوان اختلال نافذ رشد طبقه‌بندی کرده‌اند.
ازآنجاکه این نوع اختلالات، گروهی از مسائل را در بر می‌گیرد که به‌صورت آشفتگی‌ها، وجوه چندگانه زندگی کودک را تحت تأثیر قرار می‌دهند به آنها نافذ یا فراگیر می گویند. ویژگی مشترک همه این پنج نوع اختلال، ظهور آنها در سال‌های اولیه کودکی و نیز نقص در تعاملات و روابط اجتماعی است که به‌عنوان محوری‌ترین ویژگی همه این نوع اختلالات محسوب می‌شود.
علائم اوتیسم چیست؟
برخی از علائم اصلی این بیماری عبارت‌اند از:
- تأخیر کلامی یا صحبت سرد و رباتیک
- درخودماندگی
- عدم ارتباط مناسب با افراد خصوصاً همسالان
- عدم ارتباط چشمی
- اختلال در حواس پنج گانه بصورت حساسیت بالا یا حساسیت پایین
- علاقه یا ترس از صداهایی مثل دریل، ریش‌تراش، آب‌میوه‌گیری
- علاقه یا تنفر از آینه، نوشابه گازدار، منبع نورانی ( ماه، خورشید، لامپ)،
- علاقه به چرخ، چرخش، چرخاندن چرخ ماشین یا دوچرخه، به دور خود چرخیدن، آب بازی، دراز کشیدن روی سنگ، سرامیک، کاشی
- علاقه به چیزهای بی‌ارزش مثل، مو، نخ، کش، کمربند، آشغال‌های ریز (توجه به جزئیات)
- با خود حرف زدن، خندیدن بی‌جا، تقلید کلامی و حرکتی، اکو دادن و تکرار اصوات و کلمات به‌صورت طوطی‌وار،جیغ زدن و بهکار بردن غلط واژه ها
- تکرار بیش‌ازحد تماشای یک یا چند عنوان فیلم یا CD خاص
- خاموش و روشن کردن زیاد لامپ
- حافظه چشمی و شنیداری خوب
- ارتباط راحت با غریبه‌ها
- گاهی انگار از وجود دیگران بی‌خبرند و باید چند بار صدایشان کنیم تا جواب بدهند
توجه: علائم دیگری نیز برای بیماری اوتیسم وجود دارد. تشخیص این بیماری، خصوصاً طیف اوتیسم که کودک علائم موافق و مخالف را دارد، فوق تخصصی است و برای تشخیص دقيق، حتماً باید به متخصص مراجعه شود. در صورت مشاهده علائم فوق خصوصاً همراه با تأخیر کلامی پیگیر وضعیت کودک شوید.
سیر بیماری اوتیسم چگونه است؟
بروز اختلال اوتیسم به سطح رشدی و سن تقویمی کودک که غالباً از تولد تا سه سالگی میباشد ارتباط دارد. به‌طورکلی می‌توان گفت شروع علائم بالینی در اختلال اوتیستیک سه نوع می باشد:
نوع اول: کودک علائم اختلال را در مدت کوتاهی بعد از تولد نشان می‌دهد و نشانه‌های آن شامل فقدان واکنش‌های قابل پیش‌بینی نسبت به در آغوش گرفتن، لبخند زدن و ارتباط چشمی ضعیف میباشد.
نوع دوم: در نوع دوم کودک تا سنین ۲ تا ۳ سالگی طبیعی به نظر می‌رسد و سپس پسرفت نموده و مهارت‌های قبلی خود را از دست می‌دهد، در این نوع، شروع نشانه‌ها ممکن است زودتر آشکار شوند اما برای تشخیص گذاری کافی نمی‌باشند.
نوع سوم: شروع بعد از 3 سالگی میباشد که به آن شروع تأخیری می‌گویند.
توزيع جنسیتی بیماری اوتیسم چگونه است؟
اختلال اوتیسم ۵-۴ برابر در پسرها بیشتر از دخترها میباشد. همچنین احتمال وجود عقب‌ماندگی ذهنی نیز در دخترهای مبتلا به اوتیسم بیشتر از پسرها میباشد. ۷۵ تا ۸۰٪ کودکان مبتلا به هریک از بیماری‌های مجموعه اختلال رشد، پسرها می‌باشند؛ به‌استثنای سندرم رت که فقط در دخترها مشاهده می‌شود.
علت بیماری اوتیسم چیست؟
در مورد علت شیوع اوتیسم نظرات گوناگونی مطرح شده است ولی شکی نیست اختلالات طیف اوتیسم ریشه بیولوژیکی یا زیست‌شناختی دارند. شواهد قاطعی نشان می‌دهد عوامل ژنتیکی و مشکلات کروموزومی در اوتیسم دخالت دارند. حتی ساختمان مغز کودکان مبتلا به اوتیسم و بخشی از مناطق مخچه، بزرگ‌تر از افراد سالم است. جالب آنکه در سال‌های اول زندگی، مغز این کودکان رشدی بیش‌ازحد دارند و سرشان بزرگ‌تر است. تفاوت در انتقال‌دهنده‌های عصبی که پیام‌ها یا سیگنال‌های الکتروشیمیایی را از یک نرون به نرون دیگر انتقال می‌دهند نیز، وجود دارد. اختلالات الکتروفیزیولوژیکی و تفاوت در قشر سفید و خاکستری مغز و همچنین تفاوت‌هایی در میزان هورمون‌های استروئیدی در این کودکان به اثبات رسیده است که شرح آن فوق تخصصی میباشد. در گذشته برخی از متخصصین واکسن‌ها (واکسن سه‌گانه MMR) را در شیوع اتیسم مقصر می‌دانستند که امروزه این نظریه رد شده است. طبق نتایج مطالعات جدید، اوتیسم می‌تواند بر اثر وجود اتصالات مغزی یا سیناپس‌های بیش از حد در مغز باشد. شواهد نشان داده است افزایش تعداد سیناپس‌ها در مغزِ درحال رشد موجب ایجاد ارتباط‌گیری‌های غلط در بین نورون‌ها می‌شود و می‌تواند به اختلالات یادگیری بینجامد.
اختلال طیف اوتیسم موسوم به ASD از جمله شایع‌ترین بیماری‌های توسعه عصبی است که از هر ۶۸ نفر در آمریکا یک نفر را درگیر می‌کند. به‌طورکلی نه‌تنها ژنتیک، بلکه عوامل محیطی نیز در بروز این بیماری اثرگذارند. پژوهشگران ژن‌های مختلفی را با بیماری اوتیسم مرتبط می‌دانند. شش مورد از این ژن‌ها یوبیکوئیتین لیگاز نام دارند و وظیفه‌شان زدن برچسب مولکولی یوبیکوئیتین به پروتئین‌هاست. این ژن‌ها در واقع نقش مدیرانی را ایفا می‌کنند که به زیردستانشان چگونگی رفتار با پروتئین‌های برچسب‌خورده را انتقال می‌دهند.
برخی پژوهشگران بر این باورند که مبتلایان به اوتیسم از نوعی جهش ژنی رنج می‌برند که مانع عملکرد صحیح یکی از این یوبیکوئیتین لیگازها می‌شود. برای کشف علت این نقص عملکرد، پژوهشگران ژن یوبیکوئیتین RNF۸ را از نورون‌های مخچه تعدادی موش جوان حذف کردند (مخچه همان ناحیه‌ای از مغز است که بر اثر اوتیسم آسیب می‌بیند). در این حالت مشاهده شد حذف این ژن در موش‌ها به افزایش بیش از حد سیناپس‌ها انجامید و باعث اختلالات یادگیری شد. تعداد این سیناپس‌ها در موش‌های آزمایش‌شده تقریبا ۵۰ درصد بیشتر از موش‌هایی بود که این ژن در نورون‌هایشان دستکاری نشده بود. سپس پژوهشگران سیگنال‌های الکتریکی نورون‌های دستکاری شده را بررسی کردند و در نتیجه این بررسی دریافتند شدت این سیگنال‌ها دوبرابر قدرت سیگنال‌هایی بود که در سلول‌های با عملکرد عادی در جریان است.
اختلال طیف اوتیسم روی مهارت‌های حرکتی، زبانی و نیز توانایی توجه کودکان اثر می‌گذارد. مخچه قسمتی از مغز است که در پرورش این مهارت‌ها نقش بسزایی دارد.
اختلالاتی که معمولا در بیماران اوتیسمی دیده می شوند
مدت‌هاست که دانشمندان می‌دانند، اوتیسم با دیگر اختلالات، ازجمله اختلالات نوروبیولوژیک، رابطه دارد. شایع‌ترین این اختلالات عبارت‌اند از:
افسردگی: که در حدود ۵۰٪ از افراد مبتلا به اوتیسم دیده می‌شود. به این علت که می‌دانند از دیگران متفاوت‌اند و مشکل دارند.
اضطراب: مخصوصاً اضطراب اجتماعی در این کودکان بسیار شایع است.
اختلال وسواسی - اجباری (OCD): این موضوع نباید با وسواس‌هایی که بخشی از اوتیسم هستند اشتباه گرفته شود. در OCD، اصطلاح «وسواس» به معنای افکار مزاحمی است که باعث اضطراب می‌شوند.
بی‌اشتهایی عصبی: در این اختلال، تمرکز روی وزن بدن و مقدار خوراک به‌ویژه در دختران دیده می‌شود که به عقیده متخصصان ممکن است بخشی از مشکلات اجتماعی آنان باشد که به این صورت دیده می‌شود.
روان‌پریشی و اسکیزوفرنی: موارد بسیار نادر ولی جدی از اسکیزوفرنی در بیماران اوتیسمی دیده می‌شود که به داروهای آنتی سایکوتیک نیاز دارند.
اختلالات شناختی و یادگیری و اختلال کمبود توجه همراه با بیش‌فعالی (ADHD): زیرمجموعه‌ای از افراد مبتلا به اختلالات طیف اتیسم، ADHD نیز دارند. زیرمجموعه دیگری از افراد مبتلا به اوتیسم نیمرخ‌های متضاد دارند. آنها از توانایی عالی برای تمرکز حواس روی یک موضوع خاص به مدت بسیار زیاد، برخوردارند.
اختلالات یادگیری: قبلاً گفته می‌شد که در ۷۵٪ افراد مبتلا به اوتیسم، اختلالات یادگیری وجود دارد، اما امروزه آن را بسیار کمتر می‌دانند، شاید تا ۲۵٪ .
اختلالات دستگاه ایمنی ازجمله آسم، اگزما و غیره نیز در بیماران اوتیسیم شیوع دارد.
مشکلات دستگاه گوارش: مثلاً، سندروم روده تحریک‌پذیر در ٪۵۰ از افراد مبتلا به اختلالات طیف اتیسم گزارش شده است.
صرع: با شروع دیرهنگام، مثلاً در نوجوانی، حضور صرع یکی از قوی‌ترین نشانه‌هایی است که نشان می‌دهد اوتیسم می‌تواند یک عارضه رشدی باشد.
سندروم شکنندگی X: که در آن، بخشی از کروموزوم X، در ۴٪ از افراد مبتلا به اوتیسم، رشد غیر عادی دارد یا می‌شکند. این پدیده باعث عدم حضور FMRP می‌شود و چسبندگی خارج از کنترل بین نورون‌ها (سلول‌های عصبی) را به همراه می‌آورد.
سایر موارد: از دیگر اختلالات همراه با اوتیسم می‌توان به توبراسکلروز (تومورهای خوش‌خیم در بدن و مغز)، سندروم تورت، سندروم تیموتی، سندروم اسمیت-لملی-اوپیتز و دیستروفی ماهیچه ای دوشن اشاره کرد.
روند درمان اوتیسم چگونه است؟
بیماری اوتیسم یکی از مواردی است که اغلب با بیماری‌های دیگر مثل عقب‌ماندگی ذهنی با بیش‌فعالی اشتباه می‌شود. این در حالی است که تشخیص زودرس در این بیماری خیلی مهم است و می‌تواند جلوی رشد آن را بگیرد. به گفته دکتر رافعی این تشخیص معمولاً در سنین دبستان داده می‌شود یعنی زمانی که برای درمان آن تقریباً دیر شده درحالی‌که ما انتظار داریم این بیماری در سنین 2 تا 5 سالگی تشخیص داده شود.
روش‌های مختلف درمانی در تمام دنیا متداول است که تأكید تمام این روش‌های درمانی آن است که کودک اوتیستیک را از دنیای در خود فرورفته‌اش بیرون بیاورند. همچنین برای کنترل پرخاشگری یا کنترل رفتار عده‌ای از آنها که مبتلا به بیش‌فعالی هستند و یا برای حذف رفتارهای کلیشه‌ای یا وسواسی این کودکان از دارودرمانی استفاده می‌شود.
حوزه روان‌درمانی این کودکان نیز شاخه‌های مختلفی را در بر می‌گیرد ازجمله رفتاردرمانی که در جامعه ما بیشتر روی این جنبه از درمان تأکید می‌شود. اخیراً طرحی برای درمان این کودکان اجرا می‌شود به نام طرح «لوواس». در این طرح روانشناسان در منزل، این کودکان را ویزیت می‌کنند و با همکاری خانواده ریزترین رفتارهای کودکان را زیر نظر دارند و از سیستم تشويق و پاداش برای رفتارهای درست و غلط این کودکان استفاده می‌کنند. درواقع این همان سیستم رفتاردرمانی است ولی روش‌های دیگر درمانی نیز برای این کودکان وجود دارد مثل روش تصویر درمانی است که کودکان فقط از طریق تصاویر، تقاضای خود را مطرح می‌کنند. روش‌های دیگر درمانی مثل داستان‌های اجتماعی نیز استفاده می‌شود که از طریق داستان، درک اجتماعی این کودکان را بالا می‌برد. بعضی روش‌های رژیم‌درمانی نیز بی‌قراری و بیش‌فعالی این کودکان را متعادل می‌کند که البته متخصصان، این درمان‌ها را توصیه نمی‌کنند.
ا کنون هیچ روش قطعی‌ای برای درمان مبتلایان به اوتیسم وجود ندارد. کارآمدترین روش درمانی، توانبخشی است. برای آنکه بهترین سرویس را به یک کودک مبتلا به اوتیسم ارائه دهیم، باید به موارد زیر توجه نماییم:
- کودک حتماً باید توسط یک فوق تخصص روانپزشکی اطفال و یک متخصص مغز و اعصاب اطفال ویزیت شود.
- به‌طور فشرده و ترجیحاً هر روز تحت خدمات گفتاردرمانی و کاردرمانی قرار گیرد.
- لازم است والدین و مربی کودک روش‌های مناسب تقویت مهارت‌های ارتباطی کودک را از طریق مطالعه کتاب‌های مرتبط یا به وسیلهٔ جلسات مشاوره‌ای که کاردرمان کودک برگزار می‌کند، فرا بگیرند.
- ارزیابی وضعیت حسی - حرکتی کودک به وسیله کارشناسان کاردرمانی صورت پذیرد و در صورت لزوم جلسات کاردرمانی ذهنی کودک به‌طور منسجم برگزار گردد.
- موسیقی درمانی، راهکاری برای ارتباط با کودکان اوتیسم است. نقاشی و قصه گویی نیز یکی از روش‌های مؤثر تربیت کودکان اوتیسم است و پدران و مادران باید در یک‌گوشه اتاق نشسته و کتاب‌های قصه متناسب با سن کودک را با صدای بلند و دلنشین برای آنان بخوانند.
در کل، درمان کودکان مبتلا به اوتیسم یک کار تیمی و مفصل است و توصیه متخصصان بر این است که از تمام روش‌های درمانی به‌طور هم‌زمان استفاده شود. پس از یک تشخیص صحیح و به‌موقع توسط روانشناس و یا روانپزشک، درمان تیمی مناسب شامل کاردرمانی ذهنی، گفتاردرمانی، دارودرمانی، رفتاردرمانی، موسیقی درمانی و ... اجرا می‌شود. چنانچه تشخیص کودک شما مشخص شد، درمان و یا درمان‌های آن نیز توسط آن مرجع به‌طور مفصل و پیگیر ارائه می‌گردد که شما والدین عزیز می‌بایست با روحیه مناسب، توکل و قدرت، آنها را اجرا نمایید.